Jakie są naukowe podstawy coachingu?

10 czerwca 2019

Nadal są ludzie, którzy uważają coaching za coś w rodzaju zabawki dla bogatych, nieopartej na faktach, niepotwierdzonej, niekoniecznie skutecznej. W moim artykule chcę w sposób maksymalnie syntetyczny wskazać te empiryczne nauki oraz ich odkrycia, które uzasadniają praktykę coachingu jako działalności opartej na naukowych dowodach.

Najważniejsze wśród nich to:

  • neuronauka, czyli badania funkcjonowania ludzkiego mózgu,
  • podstawy technologii informatycznych i elektronicznych,
  • psychologia (a w szczególności jej najnowsze gałęzie: psychologia pozytywna, społeczna, ewolucyjna oraz psychologia różnic indywidualnych),
  • teoria zarządzania,
  • pragmatyka językowa,
  • fizyka kwantowa.

Coaching jest partnerską współpracą z klientem w kreatywnym procesie prowokującym do myślenia, który inspiruje do maksymalizacji osobistego i zawodowego potencjału.

Definicja coachingu według International Coach Federation

Coaching w Warszawie

Pokrótce przyjrzyjmy się im po kolei:

Neuronauka

Są to badania nad budową i funkcjonowaniem ludzkiego mózgu jako fizycznego, a konkretnie biologicznego, podłoża działania ludzkich umysłów. Na potrzeby te artykułu nie wchodzimy w filozoficzne rozważania nad związkami pomiędzy mózgiem a umysłem (duszą a ciałem). Badania wykazały, iż mózg – lub szerzej: układ nerwowy – pełni funkcję sztabu dowodzącego lub centralnego komputera zarządzającego wszelkimi czynnościami i stanami człowieka.

Konsekwencją zmian w naszym mózgu – w jego budowie i w jego funkcjonowaniu – są zmiany w naszych zachowaniach, odczuwaniu, reakcjach. Dzięki zastosowaniu zaawansowanych technologii funkcjonalnego obrazowania magnetycznego, badacze mózgu zaobserwowali i skatalogowali rozmaite obszary mózgu. Związane są one z konkretnymi ludzkimi funkcjami (takimi jak widzenie, słyszenie, uczenie się, odczuwanie emocji czy uczuć, pamiętanie, poznawanie etc.). Odkrycia te doprowadziły do możliwości obserwowania występujących w czasie rzeczywistym współzależności. Funkcjonowanie mózgu jest skorelowane z umiejętnościami, zachowaniami, reakcjami, a nawet pragnieniami czy decyzjami człowieka.

Stwierdzenie współzależności opierało się na stwierdzeniu, że określone stany mózgu (np. drażnienie jego określonych obszarów lub uszkodzenia jego części) skutkują specyficznymi reakcjami człowieka (np. odczuciem gniewu lub zmianą postrzegania).

Neuroplastyczność

Nasuwało się zatem pytanie, czy zależności te są jednokierunkowe? Albo czy ludzkie działania (fizyczne, emocjonalne, poznawcze) mogą także ze swej strony wpływać na stany mózgu? Okazało się, że tak faktycznie jest. Zostało to udowodnione przy pomocy tych samych metod neuro-obrazowania (PETfMRI i in.). Szczególnie spektakularne były tutaj wyniki pionierskich badań dokumentujące trwałe zmiany w strukturze mózgów londyńskich taksówkarzy, zawodowych skrzypków czy tłumaczy konferencyjnych. W zależności od rodzaju działania, w mózgach przedstawicieli tych zawodów obserwowano narastające wraz z upływem czasu zmiany. Liczne eksperymenty potwierdziły, że poprzez zmianę zachowań (świadomie kształtowanych nawyków) człowiek może zmienić tzw. neuronalne przebiegi w swoim mózgu. Inaczej to ujmując całą jego funkcjonalną strukturę. To zaś w efekcie powoduje zmianę schematów jego ‘odruchowych’ reakcji. Mózg jest „plastyczny” – pozwala się kształtować.

A zatem własnym świadomym działaniem jesteśmy w stanie zmienić funkcjonowanie swojego mózgu, czyli inaczej mówiąc – zmienić siebie! To fundamentalne odkrycie stanowi główne naukowe uzasadnienie skuteczności coachingu. Pracując z coachem, Klient najpierw odkrywa, co zamierza w sobie zmienić, a następnie świadomie kształtuje swoje postawy i zachowania. Utrwala je tak, aby osiągnąć zautomatyzowaną zmianę w funkcjonowaniu swojego mózgu i umysłu.

Praca z klientem | Photo by Nik MacMillan on Unsplash

Specyficzne gałęzie neuronauki

Rozwijające się dynamicznie badania nad mózgiem owocują specyficznymi gałęziami neuronauki. spośród nich szczególnie użyteczne dla praktyki coachingu mogą być:

  • neuronauka kulturowa – badająca w jaki sposób kulturowe wartości, praktyki czy przekonania wpływają na funkcjonowanie naszych mózgów; oraz jak uwarunkowania neurobiologiczne współdziałają z systemami kulturowymi jednostek i społeczeństw;
  • neurokogniwistyka – badająca neurobiologiczne podstawy i mechanizmy ludzkiego uczenia się i poznawania;
  • neurolingwistyka – studiująca, w jaki sposób mózg odbiera i przetwarza rozmaite komunikaty językowe;
  • neuropsychologia – zajmująca się zarówno behawioralnymi, jak i afektywnymi czy społecznymi aspektami funkcjonowania człowieka i jego układu nerwowego.

Żadne z tych osiągnięć nie byłoby możliwe bez mającej miejsce na przełomie XX i XXI wieku rewolucji technologicznej. Dlatego do naukowych podstaw współczesnego coachingu koniecznie należy dodać:

Zaawansowane technologie informatyczne i elektroniczne

Nie tylko neuronauka, ale i zdecydowana większość osiągnięć naukowych od końca XX w. opiera się na technologiach informatycznych i elektronice. Dotyczy to w szczególności wszystkich dyscyplin, o których piszę poniżej.

Dzięki informatyzacji badań i opracowanym na ich podstawie narzędziom można było uzyskać naukowe wyjaśnienia zjawisk takich jak uczenie się, reakcje emocjonalne, stres, medytacja czy mechanizmy pamięci oraz pokusić się o opracowanie metod, które pozwalają zapanować nad nimi lub skutecznie nimi zarządzać.

Sam zaś coaching, nie tylko używa tych metod w pracy z klientem, lecz także – jako zorganizowana profesja (organizacja profesjonalistów) – rozwija się sieciowo wraz z rozwojem Internetu i nowych mediów. Trudno sobie wyobrazić coaching korporacyjny i biznesowy, który nie korzystałby z możliwości zdalnej komunikacji w czasie rzeczywistym, choćby w celu współpracy w wielokulturowych zespołach rozproszonych.

Innego rodzaju teoretycznych ważkich podstaw dla praktyki coachingu dostarczają ustalenia współczesnej psychologii. Zwłaszcza podkreślić należy rolę, jaką tutaj odgrywa:

Pozytywny stan umysłu | Photo by Hudson Hintze on Unsplash

Psychologia pozytywna

To ta gałąź psychologii, która – w odróżnieniu od tradycyjnej psychologii klinicznej badającej patologie, zaburzenia i deficyty psychiczne –  zajmuje się takimi zagadnieniami, jak szczęście, dobrostan, poczucie sensu czy radość, a także bada związane z nimi pozytywne emocje, zdolności czy umiejętności, choćby takie jak zaradność lub odporność.

Osiągnięcia psychologii pozytywnej zaczęły się od znalezienia w samym człowieku siły pozwalającej mu przezwyciężać tendencje do wyuczonej bezradności czy depresji. W centrum zainteresowania badaczy znalazły się zjawiska takie jak:

  • rezyliencja – umiejętność podnoszenia się po porażce i zaczynania na nowo),
  • kreatywność – w sensie tworzenia siebie i twórczego zarządzania swoim życiem,
  • flow – inaczej: doświadczenie optymalne, uczucie głębokiej jedności, spokoju i spełnienia, jakie odczuwamy, gdy nasze działanie jest w pełni zgodne z naszą tożsamością.

W ten sposób powstały koncepcje inteligencji emocjonalnej i społecznej. Rozpoczęto badania specyficznych czynników przyczyniających się do odczuwania szczęścia, satysfakcji, spełnienia. Psychologia pozytywna w sposób naukowy, empiryczny i eksperymentalny eksploruje obszary, warunki, zdolności i umiejętności dobrego życia. Wyniki badań zasadniczo prowadzą do nadrzędnego wniosku: umiejętność dobrego życia wiąże się z pewną określoną postawą, a swoją postawę człowiek jest w stanie świadomie kształtować. Co z kolei prowadzi do konkluzji, że szczęście nie jest czymś, co się „zdarza”, lecz że można się go aktywnie nauczyć.

Rozwój potencjału i kompetencji

Coaching, tak jak go rozumiemy, zgodnie z definicją International Coach Federation, stanowi w znacznej mierze praktyczne zastosowanie tych wniosków. Opiera się na założeniu, że w człowieku tkwi potencjał oraz pozytywne siły, które możemy świadomie wzmacniać i rozwijać, co w efekcie daje nam poczucie satysfakcji, płynące z realizacji działań zgodnych z własnymi wartościami i tożsamością, której jesteśmy współtwórcą.

Przyjrzyjmy się jeszcze liście zagadnień szczególnie eksplorowanych przez psychologię pozytywną. Znajdziemy tu:

  • poczucie sensu
  • sprawczość i odpowiedzialność
  • jakość relacji z otoczeniem
  • kreatywna praca, samorealizacja
  • przywództwo, umiejętności społeczne
  • umiejętność czytania sygnałów płynących z ciała
  • zarządzanie emocjami
  • zarządzanie zmianą
  • przyjazna komunikacja
  • budowanie dobrych związków i in.

Zauważmy, że są to zarazem jedne z częstszych tematów i motywów procesów coachingowych, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i zespołowym.

Warto jednocześnie wspomnieć o innych gałęziach współczesnej psychologii, które dostarczają teoretycznego uzasadnienia i narzędzi praktyce coachingu. Są to:

Psychologia ewolucyjna

Wraz z jej założeniem, że zachowania człowieka są wynikiem serii ewolucyjnych adaptacji do wymogów środowiska, spośród których część przestała obecnie pełnić funkcje przystosowawcze i jest niejako zbędnym przeżytkiem, historycznym śladem rozwoju gatunku ludzkiego. Rozpoznanie tych archaicznych adaptacyjnych struktur i związanych z nimi nieskutecznych schematów postępowania pozwala na zastąpienie ich innymi, korzystniejszymi z punktu widzenia aktualnych warunków środowiskowych człowieka.

Coaching we Wrocławiu

Psychologia społeczna

Czyli dziedzina na pograniczu psychologii i socjologii, zajmująca się człowiekiem w jego funkcjonowaniu społecznym. Zagadnienia takie jak: wpływ społeczny, atrybucja i jej błędy, uwarunkowania kulturowe, kontrola społeczna, funkcjonowanie organizacji i jednostki w organizacji, kwestie przywództwa i ról społecznych oraz zjawiska takie jak konformizm, dysonans poznawczy, powstawanie stereotypów i uprzedzeń, zachowania grupowe i itp. –  będące przedmiotem badań psychologów społecznych – są w praktyce codzienną materią procesów coachingowych.

Psychologia różnic indywidualnych

Nauka badająca w człowieku nie to, co gatunkowo wspólne, lecz to, co osobniczo zmienne, co różni ludzi między sobą, sprawia, że są indywidualnościami. A więc na przykład osobowość i jej kształtowanie się na różnych etapach życia, jej zmienne cechy, osobniczy temperament czy też odmienne style poznawcze, rodzaje dominującej inteligencji, zdolności, skłonności, predyspozycje. A także ich uwarunkowania genetyczne i kulturowe oraz te związane z wychowaniem, fizjologią, wiekiem czy stanem zdrowia.

Dla coachingu, który z założenia przyjmuje podejście maksymalnie spersonalizowane i podkreśla niesprowadzalność osoby – indywiduum – do typu czy rodzaju, badania ilościowe oraz eksperymenty prowadzone przez tę gałąź psychologii mają niebagatelne znaczenie, wpływając zarówno na rozwój praktyki coachingowej, jak i dostarczając naukowego uzasadnienia fundamentalnym zasadom stosowania coachingu.

Gdzieś na styku psychologii społecznej, mikroekonomii i nauk o organizacjach sytuuje się kolejna dyscyplina, na którą mogą powoływać się coachowie. Jest to:

Teoria zarządzania

Nie tylko ze względu na coaching biznesowy i managerski, ustalenia i odkrycia tej nowej, choć powołującej się na długą tradycję, dyscypliny odgrywają znaczącą rolę w praktyce coachingu. Znajdują one także zastosowanie w jego odmianach „life’owych”. Wystarczy wspomnieć choćby teorie leadershipu, zarządzania systemowego czy sytuacyjnego, koncepcje pracowników X versus Y, czy paradygmaty odmiennych kultur organizacyjnych i dominujących stylów zarządzania. Także tematyka związana z zarządzaniem ryzykiem, zarządzaniem projektami, zarządzanie czasem czy zarządzaniem przez cele lub wartości, zarządzaniem wiedzą – to nader częste obszary pracy coacha, zwłaszcza executive coacha.

Wiąże się z tym konieczność korzystania przez coachów z coraz to nowych narzędzi i metod odkrywanych lub postulowanych przez szybko ewoluujące teorie zarządzania, wymieńmy choćby takie jak Lean, Kaizen, Scrum i Agile, czy wreszcie najnowsze teorie emergencji, holokracji i samo-organizujących się zespołów, czy modnych ostatnio „turkusowych” organizacji. Zwróćmy jeszcze uwagę, że pojęcia takie jak efektywność, zasoby, motywacja, strategia, synergia, interesariusze, innowacja, przywództwo itp., z dyskursu zarządzania przenikają do powszechnej praktyki coachingowej i kształtują jej funkcjonowanie także w obszarach niezwiązanych z biznesem.

Chcę tu wspomnieć jeszcze o dyscyplinach lingwistycznych. Nigdy dość podkreślania, że coaching w ogromnej wręcz mierze opiera się na funkcjach językowych. Operuje dyskursem, narracją, dialogiem i polilogiem. Bywa cytatem, parabolą, translacją czy parafrazą. Jako primo voto filolog ubolewam, że dotychczas wśród dyscyplin uzasadniających coaching nie wspomina się na przykład takiej jak:

Nowoczesna retoryka, czyli pragmatyka językowa

Ta nauka zajmuje się skutecznością przekazu językowego pomiędzy nadawcą a odbiorcą, jego transformacją w odbiorze, zniekształceniami z tym związanymi. (Mam nadzieję, że ten wpis stanie się zachętą i inspiracją dla filologów zainteresowanych coachingiem oraz coachów zainteresowanych funkcjonowaniem języka. Jestem przekonana, że na tym obszarze znajduje się wiele skarbów do odkrycia…)

Na zakończenie tej listy umieszczę szczególnie bliską memu sercu naukę, jaką jest:

Uczestnicy szkoleń instytutu Mukoid

Fizyka teoretyczna w jej najnowszym wcieleniu, czyli fizyka kwantowa

Podobnie jak trudno byłoby sobie wyobrazić rozwój (czy wręcz samą potrzebę) coachingu w czasach, kiedy ludzie podróżowali konno lub koleją parową, zawód przechodził z ojca na syna, a kobiety pełniły funkcje rozrodcze i opiekuńcze, tak też według wszelkiego prawdopodobieństwa rewolucyjne zmiany w postrzeganiu świata przez współczesną fizykę (teoria względności, zasada nieoznaczoności, dualizm korpuskularno-falowy, zjawisko splątania czy teoria strun) nie pozostają bez związku z powstaniem i praktykowaniem naszej profesji.

Nie tylko coachowie lubią powoływać się na fizykę kwantową, celują w tym także różnego rodzaju „nawiedzeni” uzdrowiciele czy przepowiadacze przyszłości. Gdyby opierać się tylko na ich wypowiedziach można by dojść do wniosku, że fizycy postradali rozum i zajmują się tanim okultyzmem.

Faktycznie nieklasyczna fizyka wymaga czegoś w rodzaju zawieszenia zdrowego rozsądku, który normalnie nie pozwala nam przecież uznawać, że coś może być tu i zarazem gdzie indziej, że jakość obiektu da się oddzielić od niego samego lub że stan przyszły może wpływać na stan przeszły. Lub że świadomość (obecność obserwatora) czy pomiar (ingerencja narzędzia mierzącego) wpływa na fizyczne obiekty (obserwowane czy mierzone). A to właśnie są filozoficzne konkluzje płynące z zaawansowanych doświadczeń przeprowadzanych przez współczesnych fizyków, nie tylko z ich abstrakcyjnych wywodów czy teoretycznych wyliczeń.

Co więc bierze profesjonalny coaching z nieklasycznej fizyki post-einsteinowskiej?

Na pewno:

  • tezę probabilistyczną: nie wiemy niczego z pewnością, a to, co wiemy, opiera się na prawdopodobieństwie;
  • traktowanie świadomości jako siły mającej realny wpływ na rzeczywistość;
  • myślenie nieliniowe, które dopuszcza, czy nawet zakłada emergencję (pojawianie się czegoś zupełnie nowego) w dynamice otwartych systemów złożonych.

Pisząc te trzy „na pewno”, zdaję sobie sprawę, że używam tradycyjnego substancjalnego (newtonowskiego) języka. Jako coach i jako filozof powinnam napisać „zapewne” i dodać: „przynajmniej w chwili obecnej”.

Panta rei czy Nihil novi?

Podobnie jak nowoczesna fizyka, także coaching w odwiecznym filozoficznym sporze pomiędzy Parmenidesem a Heraklitem opowiada się po stronie tego drugiego – w rzeczywistości nic nie jest stałe, wszystko nieustannie się zmienia.


Na progu podsumowania

I to tyle mojego wprowadzenia do naukowych podstaw praktyki coachingu. W pełni świadomie zatrzymuję się na progu, gdzie nauka staje się filozofią.

Nie twierdzę, że powyższy przegląd jest kompletny, raczej stanowi on pewien tymczasowy zarys, który mam zamiar w przyszłości rozwinąć i uzupełnić. Obecnie moim zamiarem było dostarczenie zwolennikom i praktykom profesjonalnego coachingu argumentów, którymi mogą się posłużyć, by przekonać nieprzekonanych. Wbrew potocznym opiniom coaching – mówię tutaj o profesjonalnym coachingu, takim jak go definiują miarodajne organizacje w rodzaju ICF, EMCC czy AC– nie jest ani magią, ani praniem mózgów. Opiera się na solidnych naukowych fundamentach, a teoretyczne podstawy jego działania podlegają rygorom współczesnej nauki.

Zainteresowanych odsyłam do książki Fundamenty Coachingu (Rock D., Page L.J.). Jest ona tak dobra, że aż mi żal, że to nie ja ją napisałam 😉. Uwaga! To rzecz dla wytrwałych — liczy 560 stron!

 

Przeczytaj również:

Warsztaty 4 mocy

Warsztaty 4 mocy

Moc zwyciężania w życiu i we współzawodnictwie, to najpierw moc przezwyciężania swoich własnych ograniczeń, wewnętrznych barier i słabości. ...

czytaj dalej

0 komentarzy

Wyślij komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Powiązane tagi: KSIĄŻKI | NAUKA | PODSTAWY